Τα Ζάρια Του Θεού.

Αγάπη μου,

Σήμερα σου έχω ερώτηση!

Πότε αλλάζει ο Κόσμος; Και αν αλλάξει, πως γίνεται αυτό;

Η πρώτη ερώτηση μοιάζει εύκολη - σχεδόν απλοϊκή! Ο Κόσμος αλλάζει κάθε λεπτό...κάθε στιγμή...εξελίσεται διαρκώς! Η δεύτερη είναι πιο περίπλοκη. Άλλωστε υπάρχουν πολλά ιστορικά παραδείγματα για τους τρόπους που αλλάζει ο Κόσμος και το μυαλό σου πάει σε πολέμους, συνθήκες Ειρήνης και άλλα εντυπωσιακά...

Σήμερα θα σου μιλήσω για μία άλλη στιγμή που άλλαξε τον Κόσμο, ίσως σημαντικότερη αυτών που έχεις μάθει να σκέφτεσαι.

Είμαστε στα 1927. Βρυξέλλες. Το 5ο Συνέδριο του Solvay συγκεντρώνει τα μεγαθήρια της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας αλλά περνάει μάλλον απαρατήρητο από τον κόσμο του Mεσοπολέμου. Όμως είναι εκεί και τότε που κρίθηκε το μέλλον της σύγχρονες επιστημονικής σκέψης. Θέμα του η Αρχή της Αβεβαιότητας στην Κβαντομηχανική και βασικός αντίπαλος αυτής, ο Einstein! Αλήθεια ποιος μπορούσε το 1927 να τα βάλει με τον Einstein;

Η ιστορία έχει ως εξής.

Το 1905 ο Einstein εξηγεί γιατί οι νόμοι του Νewton δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τον Ηλεκτρομαγνητισμό και τη θεωρία του Maxwell. Η φαντασία του ήταν ο καταλύτης για να φτάσει στην πλέον εντυπωσιακή, θεωρία της Σχετικότητας. Εφαλτήριο του Einstein είναι ο κόσμος του Newton, δηλαδή ο Χώρος και ο Χρόνος, αλλά και η Αιτιοκρατία έτσι όπως την εξέφρασε ο Laplace:

Εάν κάποιο φωτισμένο μυαλό ήξερε σε κάποια δεδομένη στιγμή, όλες τις δυνάμεις που ζωντανεύουν τη φύση και την κατάσταση όλων των πραγμάτων που τη συνθέτουν, και ήταν ακόμα ικανό να υποβάλλει όλα αυτά τα δεδομένα σε ανάλυση, τότε αυτή η διάνοια θα μπορούσε να συμπεριλάβει σ’ ένα και μόνο τύπο τις κινήσεις τόσο των μεγαλύτερων σωμάτων του σύμπαντος όσο και των μικρότερων ατόμων. Τίποτα δεν θα ήταν αβέβαιο γι αυτή τη διάνοια, και τόσο το μέλλον όσο και το παρελθόν θα βρίσκονταν στα μάτια του...

Η θεωρία των Κβάντων, απ' την άλλη, έφερε επανάσταση στον τρόπο που σκεφτόμαστε το Φυσικό κόσμο. Η βάση της είναι πως στον κόσμο των ατόμων κάθε σύστημα απορροφά ή εκλύει ενέργεια σε διακριτές ποσότητες. Η γενικότερη θεωρία έτσι όπως αναπτύχθηκε από τον Max Planck τον Niels Bohr και τον Albert Einstein στις αρχές του 20ου αιώνα δεν έμοιαζε να αντιβαίνει στη φιλοσοφική αρχή της Αιτιοκρατίας.

Το πρώτο μεγάλο σοκ για τον Einstein ήρθε το 1925 όταν ένα κωλόπαιδο ονόματι Heisenberg, από την ομάδα του Bohr, αφαίρεσε τη Νευτώνια πραγματικότητα (δηλαδή την εξέλιξη των μοντέλων στο χώρο και το χρόνο) καταλήγωντας στην εξωφρενική για το Μεγάλο Δάσκαλο Αρχή της Απροσδιοριστίας.

Η αρχή αυτή ισχύει στον ατομικό κόσμο και λέει το εξής πολύ απλό. Τα άτομα στον μικρόκοσμο είναι υπερβολικά 'ελαφριά' για το δικό μας 'μάτι'! Αν προσπαθήσουμε να τα 'μετρήσουμε' απλά θα αποτύχουμε. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε ταυτόχρονα την ακριβή θέση και ταχύτητα ενός τέτοιου σωματιδίου. Τη στιγμή που το 'παρατηρούμε', το φώς που φέρει την πληροφορία στο μάτι μας είναι και αυτό κύμα που μεταφέρει ενέργεια. Έτσι έχει ήδη επηρεάσει την ταχύτητα του σωματιδίου με τρόπο που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Με λίγα λόγια, υπάρχει ένα όριο στην ακρίβεια που μπορούμε να έχουμε όταν μετράμε ταυτόχρονα τη θέση και την ταχύτητα ενός σωματιδίου.

Το δεύτερο σοκ για τον Einstein ήρθε όταν η ομάδα του Bohr αφαίρεσε πλήρως την Αιτιοκρατία από τα Κβαντομηχανικά μοντέλα, κάνοντας λόγο για πιθανότητα στον προσδιορισμό της θέσης των σωματιδίων. Ο άνθρωπος ήταν αδύνατον να 'δει' τι συμβαίνει στο μικρόκοσμο...Τη στιγμή που θα τον 'φώτιζε' εκείνος θα ήταν εντελώς διαφορετικός!

Ο πόλεμος του Einstein απέναντι στη Απροσδιοριστία της Νέας Φυσικής αποτελείται χονδρικά από τέσσερις μάχες. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ο μέγιστος Einstein έχασε και τις τέσσερις.


Η πρώτη μεγάλη μάχη δόθηκε στο 5ο συνέδριο του Solvay. Το όπλο του Einstein ήταν ένα νοητικό πείραμα σύμφωνα με το οποίο η Αρχή της Απροσδιοριστίας μπορούσε να παραβιαστεί. Το πείραμα καταρρίφθηκε από τον Bohr και την ομάδα του ως αδύνατο. Ο Einstein τότε εκνευρίστηκε τόσο πολύ που πέταξε τον σπόγγο στον πίνακα και έφυγε φωνάζοντας "Ο Θεός δεν παίζει ζάρια με το Σύμπαν!" για να του απαντήσει ο Bohr "Άφησε το Θεό να παίξει ό,τι παιχνίδι θέλει!".

Η δεύτερη (και καθοριστική) μάχη δόθηκε 3 χρόνια μετά, 1930, στο 6ο συνέδριο του Solvay. Ο Einstein επανήλθε με ένα δεύτερο νοητικό πείραμα. Ήταν τόσο ιδιοφυές που πάγωσε όλη την ομάδα του Bohr! Ο ίδιος ο Bohr ξαγρύπνησε όλη τη νύχτα για να βρει το λάθος του πειράματος το οποίο και τελικά εντόπισε. Δυστυχώς για τον Einstein το λάθος του δικού του νοητικού πειράματος ήταν τέτοιο που αντίκρουε την ίδια τη θεωρία της Σχετικότητας! Ο Einstein προσπάθησε τόσο πολύ να καταρρίψει την Απροσδιοριστία της Κβαντικής Φυσικής που παραλίγο να καταρρίψει τη δική του θεωρία!

Η τρίτη μάχη είναι ίσως η πιο αστεία από όλες. Ο Einstein επανήλθε το 1935 με ένα νέο αντεπιχείρημα στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι η Κβαντομηχανική θεωρία είναι ημιτελής. Το παράδειγμα του Einstein είναι λάθος. Ο Bohr το αντικρούει αλλά με ένα τελείως άσχετο επιχείρημα ! Το ντε-σου της υπόθεσης είναι πως, αν και λάθος, το παράδειγμα του Einstein έμελε να μεταβάλλει πάρα πολύ το επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Κβαντομηχανικής τα επόμενα χρόνια.

Η τέταρτη μάχη δεν είναι ουσιαστικά μάχη. Η Κβαντομηχανική έχει επικρατήσει. Ο Einstein οχυρώνεται και τηρεί μία κριτική στάση απέναντί της κυρίως στο Φιλοσοφικό επίπεδο. Παρέμεινε πιστός στη θέση του ότι ο Θεός δεν παίζει ζάρια και ότι ο ανθρώπινος νους θα καταφέρει να Τον φτάσει. Η θεωρία της Κβαντομηχανικής βάζει ένα φραγμό στη δύναμή μας να κατανοήσουμε τον κόσμο και στην ουσία αντιβαίνει όλο το Φιλοσοφικό κίνημα του Ρεαλισμού, θιασώτης του οποίου υπήρξε ο Μέγας Einstein. Στο τελευταίο αυτό στάδιο το οποίο έκλεισε με το τέλος της ζωής του, ο Einstein αναγνώρισε την Κβαντομηχανική αλλά υποστήριξε πως η θεωρία είναι ημιτελής και πως υπάρχουν ακόμα σημεία άγνωστα, η άγνοια των οποίων επιβάλει την Αρχή της Απροσδιοριστίας. Κάτι τέτοιο δεν έχει μέχρι σήμερα επιβεβαιωθεί. Η θεωρία είναι πλήρης.

O Einstein υπήρξε μία ιδιοφυία, όχι γιατί ήταν καλός στα μαθηματικά, κάθε άλλο! Με τη δύναμη της φαντασίας του άλλαξε τον κόσμο! Μπορούσε να κάνει τα πιο ευφάνταστα και ταυτόχρονα ρεαλιστικά νοητικά πειράματα. Τα φύλα τσαγιού που βυθίζονταν στην κούπα του, του έδειχναν πως κινούνται τα ποτάμια και διαβρώνουν το έδαφος. Η κίνηση των τρένων μεταξύ δύο σταθμών του φανέρωνε τη σημασία του συστήματος αναφοράς και τη σχετικότητα στην κίνηση. Τα ίδια τα νοητικά του πειράματα εναντίον της Κβαντομηχανικής βοήθησαν τον επιστημονικό κόσμο να την καταλάβει πολύ καλύτερα, ενώ η όλη κριτική του στάση απέναντί της τελικά την οφέλεισε σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι οι ορθόδοξοι υποστηρικτές της.
Όμως η εικόνα του Einstein με ένα Θεό να παίζει ζάρια είναι υπεραπλουστευτική και αδικεί τη θεωρία. Είναι δικαιολογημένος. Ακόμα και αυτήν την ώρα που με διαβάζεις, οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει στη φυσική σημασία της θεωρίας αυτής. Τα μαθηματικά της εργαλεία δίνουν αδιαμφισβήτητα αποτελέσματα, όμως δεν μπορούν να τα μεταφράσουν στην κοινή γλώσσα και να τα ερμηνεύσουν πλήρως. Η φυσική σημασία είναι άγνωστη γιατί απλά δεν υπάρχουν λέξεις να την περιγράψουν! Συνεπώς, εφ' όσον η φαντασιακή ικανότητα του ανθρώπου βασίζεται στην εικόνα και η εικόνα βασίζεται στο γλωσσικό κώδικα που την περιγράφει, είναι καταδικασμένη να αποτύχει, έστω και αν ο εν λόγω άνθρωπος λέγεται Albert Einstein.

Κάπως έτσι ο Κόσμος άλλαξε! Με Μάχες φιλοσοφικές πάνω σε μαυροπίνακες. Και ήταν τόσο σκληρές αυτές οι Μάχες που κι ο Θεός ο ίδιος αναγκάστηκε να αλλάξει παιχνίδι.

Να είσαι καλά!