Εδώ εδώ...είμαστε....
 |
| O Κάρολος Μαρξ (και η καρέκλα του) |
Δεν έφυγα αλλά βαριόμουν να μιλήσω ενώ είχα και πολλές δουλειές...
Σήμερα θα μας απασχολήσει ένα πολύ μικρό και πολύ ουσιαστικό ερώτημα:
Είναι το σύστημα της ελεύθερης αγοράς ένα οικονομικό σύστημα εκμετάλευσης;
Αν ρωτήσεις έναν σκληροπυρηνικό αντι-καπιταλιστή θα σου πει: "Προφανώς και είναι!". Καμία αμφιβολία για αυτό...
Σε αυτούς τους σίγουρους η αμέσως επόμενη ερώτηση είναι αν υπήρξε ένα οικονομικό σύστημα στο παρελθόν με λιγότερα 'θύματα' εκμετάλλευσης. Αν υπήρχε παλαιότερα ένα σύστημα κατά κάποιο τρόπο πιο 'δίκαιο' ή ειρηνικό. Ένα οικονομικό σύστημα που παρήγαγε αρκετά για όλους (η για τους περισσότερους) ή μοίραζε τα όποια προϊόντα παραγωγής με πιο δίκαιο τρόπο στα μέλη του.
Αν δεν είσαι βαριά κομμουνισμένος από τις ιστορίες των πρώην σοβιετικών παραδείσων που σου έλεγαν στις ΚΟΒΕΣ απ' το πρωϊ μέχρι το βράδυ, θα απαντήσεις ότι μέχρι στιγμής καλύτερο σύστημα δεν έχει υπάρξει. Αν έχεις αμφιβολίες για την κατανομή του παραγόμενου πλούτου στις χώρες εκείνες, δεν έχεις παρά να πάρεις τις πληροφορίες και να κρίνεις μόνος σου.
Το ερώτημα όμως παραμένει και είναι πολύ σημαντικό. Πόσο στυγνό και άδικο είναι τελικά το σύστημα της ελεύθερης αγοράς, όπου τα πάντα μπορούν εν δυνάμει να πουληθούν και να αγοραστούν: Προϊόντα, άνθρωποι, συνειδήσεις, αξίες και αρχές...Όλα έχουν μία τιμή, και αυτό εμένα μου ακούγεται πολύ λυπηρό.
Είναι άδικο το σύστημά μας; Ισχύει για την Ελεύθερη Αγορά ο χαρακτηρισμός "Σύστημα εκμετάλευσης ανθρώπου από άνθρωπο;"
Ο ιντελεκτουέλ σύντροφος θα σου πει, πως η ελεύθερη αγορά προφανώς και είναι ένα οικονομικό σύστημα εκμετάλευσης με το παρακάτω παράδειγμα.
Σε ένα εργοστάσιο ο εργοδότης στην προσπάθειά του να ανταπεξέλθει στον ανταγωνισμό της ελεύθερης αγοράς (και να διατηρήσει και το κέρδος του) θέλει να μειώσει το κόστος παραγωγής, μειώνοντας τις αποδοχές των εργατών. Οι εργάτες αιτούνται το αντίθετο, δηλαδή αύξηση μισθών και απειλούν με μαζική απεργία. Ο ανταγωνισμός αυτός ένας ipso facto ταξικός αγώνας. Η πάλη των τάξεων είναι ο καπνός της φωτιάς της δομικής αστάθειας του συστήματος αυτού και η αστάθεια αυτή εξηγείται μόνον με κάποια έννοια αδικιάς, εκμετάλευσης της μίας τάξης από την άλλη. Αφού τα μέσα παραγωγής τα κατέχει η μία τάξη (η αστική), προφανώς κατέχει και το πάνω χέρι και είναι η τάξη αυτή που μολύνει με αδικία τις υπόλοιπες τάξεις, εκμεταλεύοντάς τες.
Θα το δυσκολέψω ακόμα περισσότερο, για εμένα και θα βάλω και τον Μαρξ στο παιχνίδι. Στο έργο του, Wage, Labour and Capital ο Μαρξ διατυπώνει το Νόμο κίνησης των μισθών των εργαζομένων και των κερδών του επιχειρηματία:
Όσο αυξάνονται τα κέρδη του Κεφαλαίου, αντίστοιχα μειώνονται οι αποδοχές των εργαζομένων, και το αντίστροφο.
"The share of (profit) increases in the same proportion in which the share of labour (wages) falls, and vice versa."
Έτσι τεκμηριώνεται η ιδέα της ταξικής πάλης. Στην πραγματικότητα προκύπτει κάτι πολύ πιο ενδιαφέρον και αυτό είναι Η Αριστερή προσέγγιση της Ελεύθερης Αγοράς:
Η ελεύθερη αγορά είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Εσύ κέρδισες μόνον επειδή εγώ έχασα και το αντίστροφο. Τα παιδάκια στην Καλιφόρνια είναι τετράπαχα μόνον επειδή τα παιδάκια στη Ρουάντα πεθαίνουν από ασυτία.
Αυτό όντως ακούγεται σα μία μορφή αδικίας και σίγουρα εκμετάλευσης. Θα έλεγα, μάλιστα, πολύ άγρια μορφή.
Ο Μαρξ πάει πολύ παρακάτω. Για να εξηγήσει περαιτέρω τη δομική αδικία αυτού του συστήματος, εισάγει και αναλύει την κεντρική, για το έργο του σε ό,τι έχει να κάνει με τη Φιλοσοφία της Οικονομίας, έννοια της Υπεραξίας.
 |
| Ο Άνταμ Σμιθ (και η μύτη του) |
Κατά τον Μαρξ, ο εργοδότης κάνει τη δουλειά του, κινείται με βάση το κέρδος του και μόνον, στην ουσία δε φταίει ο ίδιος για αυτό που θα συμβεί: είναι η Ελεύθερη αγορά που φέρει το φταίξιμο. Η μόλυνση προκύπτει από το γεγονός πως το κέρδος του εργοδότη είναι η χασούρα του εργάτη η οποία προκύπτει από την παρακράτηση μέρους του προϊόντος που παρήγαγε ο εργάτης ως κέρδος. Αυτό λέγεται η Υπεραξία και μεταφράζεται στα χρήματα που δεν πήρε ως αποδοχές ο εργαζόμενος.
Πως δικαιολογείται όμως αυτή η χασούρα πιο συγκεκριμένα; Πως ορίζεται η Υπεραξία; Για να απαντήσουμε σε αυτό, πρέπει πρώτα να ορίσουμε την Αξία των πραγμάτων.
Πως ορίζεται η Αξία των πραγμάτων;
Πως ορίζεται η Αξία των πραγμάτων;
Το πρόβλημα της Αξίας των πραγμάτων υπήρξε ένα από τα βαθύτερα φιλοσοφικά ερωτήματα του Αρχαίου Κόσμου, το οποίο έμεινε αναπάντητο. Η πρώτη απόπειρα απάντησης ήρθε από τον Άνταμ Σμιθ:
Ο Σμιθ θεώρησε, πως η αξία των πραγμάτων είναι κατά βάση συνάρτηση του πόσο δύσκολο είναι αυτά να παραχθούν.
Όσο πιο πολύ δουλέψω για να παράξω κάτι, τόσο πιο πολύ αξία έχει. Αν θες να μάθεις πόσο αξίζει η καρέκλα που κάθεται ο Μαρξ, απλά ρώτα να μάθεις πόση δουλειά χρειάστηκε για να παραχθεί.
Πάνω σε αυτήν την ιδέα δομήθηκε η Θεωρία της Αντικειμενικής Αξίας των Πραγμάτων η οποία και αποτέλεσε τη βάση του έργου τόσο του Σμιθ όσο και ο Ρικάρντο.
Ο Μαρξ λοιπόν επεσήμανε πως εφ' όσον ισχύει η θεωρία της Αντικειμενικής Αξίας (spoiler alert) και η αξία των προϊόντων βρίσκεται τελικά στο πόσο κόπιασε ο εργάτης για να τα παράξει, η οποιαδήποτε μορφή κέρδους για τον εργοδότη, προκύπτει από παρακράτηση της αξίας που δικαιούται ο εργάτης. Ο εργοδότης υφαρπάζει τον κόπο του εργάτη και αυτήν την υφαρπαγή, την ονόμασε Υπεραξία.
Εδώ ακριβώς εντοπίζεται, κατά τον Μαρξ, η εκμετάλευση του συστήματος, η δομική του αδικία και η αιτία που αυτό το σύστημα είναι, εν γένει, καταδικασμένο να καταρρεύσει.
Είναι όμως έτσι, όπως φαίνονται, τα πράγματα;
(συνεχίζεται...)
